
Wytyczne Dobrej Praktyki Klinicznej E6(R3) z 6 stycznia 2025 roku
Międzynarodowa Rada Ds. Harmonizacji Wymagań Technicznych Dla Produktów Farmaceutycznych Stosowanych u Ludzi przyjęła 6 stycznia 2025 roku zharmonizowane Wytyczne Dobrej Praktyki Klinicznej E6(R3).
Dobra Praktyka Kliniczna (GCP) jest międzynarodowym dokumentem przyjmującym zasady prowadzenia badań z ludzi zgodnie ze standardem etycznym, naukowym i jakościowym. Ujednolicenie zasad prowadzenia badań klinicznych gwarantuje, że prawa, bezpieczeństwo i dobro uczestników badania są chronione, postępowanie jest zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, a wyniki badania klinicznego są wiarygodne.
Zgodnie z przyjętym ICH GCP definicja pojęcia „prowadzenie badania" obejmuje procesy od planowania do raportowania, w tym planowanie, inicjowanie, przeprowadzanie, rejestrowanie, nadzorowanie, ocenę, analizę i raportowanie, stosownie do potrzeb. Celem jest zapewnienie ujednoliconego standardu ułatwiającego wzajemną akceptację danych z badań klinicznych dla krajów i regionów członkowskich ICH przez właściwe organy regulacyjne.
Dobrze zaprojektowane i przeprowadzone badania kliniczne pomagają odpowiedzieć na kluczowe pytania dotyczące opieki zdrowotnej i rozwoju leków. Ich wyniki są niezbędne do podejmowania decyzji dotyczących opieki zdrowotnej opartych na dowodach. Badania o nieodpowiednim projekcie i/lub źle przeprowadzone mogą zagrażać bezpieczeństwu uczestników, przynosić nieodpowiednie lub niewiarygodne wyniki i są nieetyczne. Marnują one zasoby, wysiłki i czas badaczy oraz uczestników. Zasady GCP zostały zaprojektowane tak, aby były elastyczne i miały zastosowanie do szerokiego zakresu badań klinicznych. Niniejsze wytyczne, wraz z ICH E8(R1), zachęcają do przemyślanego rozważenia i planowania w celu uwzględnienia konkretnych i potencjalnie unikalnych aspektów poszczególnych badań klinicznych. Obejmuje to ocenę cech badania, takich jak elementy projektu, oceniany produkt badany, schorzenie, którego dotyczy badanie, charakterystyka uczestników, środowisko, w którym prowadzone jest badanie kliniczne oraz rodzaj gromadzonych danych. W przypadku każdego badania klinicznego konieczne jest staranne rozważenie czynników istotnych dla zapewnienia jakości badania.
Zasady te mają na celu wspieranie skutecznego podejścia do projektowania i prowadzenia badań. Przykładowo, cyfrowe technologie medyczne, takie jak urządzenia ubieralne i czujniki, mogą rozszerzyć zakres możliwych podejść do prowadzenia badań klinicznych. Takie technologie mogą zostać włączone do istniejącej infrastruktury opieki zdrowotnej i umożliwić wykorzystanie różnych istotnych źródeł danych w badaniach klinicznych. Pomoże to w dostosowaniu prowadzenia badań klinicznych do postępu naukowego i technologicznego. Wykorzystanie technologii w prowadzeniu badań klinicznych powinno być dostosowane do charakterystyki uczestników i konkretnego projektu badania. Planowanie i prowadzenie badania klinicznego mogą być wspierane uzyskanie perspektywy zainteresowanych stron, takich jak pacjenci i pracownicy służby zdrowia. Ich wkład może pomóc zmniejszyć niepotrzebną złożoność, poprawić wykonalność i zwiększyć prawdopodobieństwo uzyskania znaczących wyników badania. Wykorzystanie innowacyjnych projektów badań i technologii może umożliwić włączenie szerszej i bardziej zróżnicowanej populacji uczestników, a tym samym poszerzyć możliwość zastosowania wyników badań.
Badania kliniczne powinny być zaprojektowane tak, aby chronić prawa, bezpieczeństwo i dobrostan uczestników oraz zapewnić wiarygodność wyników. Jakość w fazie projektowania powinna zostać wdrożona w celu zidentyfikowania czynników (tj. danych i procesów), które są krytyczne dla zapewnienia jakości badania oraz ryzyk, które są istotne dla integralności tych czynników i ostatecznie wiarygodności wyników badania.
Procesy badań klinicznych i strategie ograniczania ryzyka wdrożone w celu wsparcia prowadzenia badania powinny być proporcjonalne do znaczenia gromadzonych danych i ryzyka dla uczestników badania zapewniając bezpieczeństwo i wiarygodność wyników badań. Projekty prób powinny być wykonalne pod względem operacyjnym i unikać niepotrzebnej złożoności.
Poniżej przedstawiamy nadrzędne zasady stanowiące elastyczne ramy prowadzenia badań klinicznych. Ich struktura zapewnia wytyczne przez cały cykl życia badania klinicznego. Mają one zastosowanie do badań z udziałem ludzi, są współzależne i powinny być brane pod uwagę w całości, aby zapewnić etyczne prowadzenie badań i wiarygodne wyniki.
Badania kliniczne powinny być prowadzone zgodnie z zasadami etycznymi, które mają swoje źródło w Deklaracji Helsińskiej i które są zgodne z GCP i obowiązującymi wymogami regulacyjnymi. Badania kliniczne powinny być projektowane i prowadzone w sposób zapewniający prawa, bezpieczeństwo i dobrostan uczestników.
1.1. Prawa, bezpieczeństwo i dobre samopoczucie uczestników są najważniejszymi względami i powinny przeważać nad interesami nauki i społeczeństwa.
1.2. Bezpieczeństwo uczestników powinno być weryfikowane w odpowiednim czasie, w miarę pojawiania się nowych informacji dotyczących bezpieczeństwa, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo uczestników, ich chęć do kontynuowania udziału w badaniu lub prowadzenie badania.
1.3. Przewidywalne ryzyko i niedogodności należy zestawić z przewidywanymi korzyściami dla poszczególnych uczestników i społeczeństwa. Badanie powinno być rozpoczęte i kontynuowane tylko wtedy, gdy przewidywane korzyści uzasadniają znane i przewidywane ryzyko.
1.4. Projektując badanie kliniczne, należy starannie rozważyć jego cel naukowy, aby niepotrzebnie nie wykluczać określonych populacji uczestników. Proces selekcji uczestników powinien być reprezentatywny dla grup populacji, z których badany produkt ma korzystać po dopuszczeniu do obrotu, aby umożliwić uogólnienie wyników na szerszą populację. Niektóre badania (np. wczesna faza, badania potwierdzające koncepcję, badania biorównoważności) mogą nie wymagać tak heterogenicznej populacji.
1.5. Wykwalifikowany lekarz lub, w stosownych przypadkach, wykwalifikowany dentysta (lub inni wykwalifikowani pracownicy służby zdrowia zgodnie z lokalnymi wymogami regulacyjnymi) powinni ponosić ogólną odpowiedzialność za opiekę medyczną związaną z badaniem i decyzje medyczne podejmowane w imieniu uczestników; jednak praktyczne interakcje oraz świadczenie opieki medycznej i podejmowanie decyzji mogą być przez odpowiednio wykwalifikowanych pracowników służby zdrowia zgodnie z obowiązującymi wymogami regulacyjnymi.
1.6. Poufność informacji, które mogłyby zidentyfikować uczestników, powinna być chroniona zgodnie z obowiązującymi wymogami dotyczącymi prywatności i ochrony danych.
Świadoma zgoda jest integralną cechą etycznego prowadzenia badania. Udział w badaniu klinicznym powinien być dobrowolny i opierać się na procesie wyrażania zgody, który zapewnia, że uczestnicy (lub ich prawnie akceptowalni przedstawiciele, jeśli ma to zastosowanie) są dobrze poinformowani.
2.1. Przed przystąpieniem do badania klinicznego każdy uczestnik powinien uzyskać i udokumentować dobrowolnie wyrażoną świadomą zgodę. W przypadku potencjalnych uczestników niezdolnych do wyrażenia świadomej zgody, ich prawnie akceptowalni przedstawiciele, działający w najlepszym interesie uczestników, powinni wyrazić zgodę przed udziałem w badaniu klinicznym. Potencjalni uczestnicy powinni zostać poinformowani o w sposób ułatwiający ich zrozumienie. W przypadku, gdy uczestnikiem badania jest małoletni, należy uzyskać od niego zgodę, stosownie do okoliczności i zgodnie z lokalnymi wymogami regulacyjnymi (patrz ICH E11(R1) Clinical Investigation of Medicinal Products in the Pediatric Population).
2.2. Proces i dostarczane informacje powinny być zaprojektowane tak, aby osiągnąć główny cel, jakim jest umożliwienie potencjalnym uczestnikom badania oceny korzyści, ryzyka i obciążeń związanych z udziałem w oraz podjęcie świadomej decyzji o , czy wziąć udział w badaniu. Informacje przekazywane podczas procesu świadomej zgody powinny być jasne i zwięzłe, tak aby były zrozumiałe dla potencjalnych uczestników lub prawnie akceptowalnych przedstawicieli.
2.3. Proces świadomej zgody powinien uwzględniać istotne aspekty badania, takie jak charakterystyka uczestników, projekt badania, przewidywane korzyści i zagrożenia związane z interwencją medyczną (interwencjami medycznymi), otoczenie i kontekst, w którym badanie zostanie przeprowadzone (np. badania w sytuacjach nagłych) oraz potencjalne wykorzystanie technologii do informowania uczestników (lub ich prawnie akceptowalnych przedstawicieli) i uzyskania świadomej zgody.
2.4. W sytuacjach nagłych, gdy nie można uzyskać zgody przed udziałem w badaniu, zgoda powinna zostać uzyskana od uczestnika lub jego prawnie akceptowalnego przedstawiciela tak szybko, jak to możliwe, zgodnie z obowiązującymi wymogami regulacyjnymi i procesami zatwierdzonymi przez instytucjonalną komisję rewizyjną/niezależną komisję etyczną (IRB/IEC).
Badania kliniczne powinny podlegać niezależnej ocenie IRB/IEC.
3.1. Badanie powinno być prowadzone zgodnie z protokołem, który został uprzednio zatwierdzony/pozytywnie zaopiniowany przez IRB/IEC.
3.2. Okresowy przegląd badania przez IRB/IEC powinien być również przeprowadzany zgodnie z obowiązującymi wymogami regulacyjnymi.
Badania kliniczne powinny być naukowo uzasadnione dla ich zamierzonego celu i oparte na odpowiedniej i aktualnej wiedzy naukowej i podejściach.
4.1. Dostępne informacje niekliniczne i kliniczne na temat badanego produktu (produktów) powinny być wystarczające do wsparcia proponowanego badania klinicznego.
4.2. Badania kliniczne powinny być naukowo uzasadnione i odzwierciedlać stan wiedzy i doświadczenia z badanym produktem (produktami), w tym, w stosownych przypadkach, stan, który ma być leczony, diagnozowany lub któremu należy zapobiegać; obecne zrozumienie mechanizmu biologicznego leżącego u podstaw (zarówno stanu, jak i badanego produktu); oraz populacja, dla której przeznaczony jest badany produkt.
4.3. Należy dokonywać okresowego przeglądu aktualnej wiedzy naukowej i podejść w celu ustalenia, czy konieczne są modyfikacje badania, ponieważ po jego rozpoczęciu mogą pojawić się nowe lub nieprzewidziane informacje.
Badania kliniczne powinny być projektowane i przeprowadzane przez wykwalifikowane osoby.
Na wszystkich etapach badania klinicznego mogą być potrzebne osoby o różnym doświadczeniu i przeszkoleniu, takie jak lekarze, pielęgniarki, farmaceuci, naukowcy, etycy, eksperci ds. technologii, koordynatorzy badania, monitorzy, audytorzy i biostatystycy. Osoby zaangażowane w badanie powinny posiadać odpowiednie kwalifikacje, wykształcenie, przeszkolenie i doświadczenie do wykonywania powierzonych im zadań.
Jakość powinna być wbudowana w naukowy i operacyjny projekt i prowadzenie badań klinicznych.
6.1. Jakość badania klinicznego jest traktowana w niniejszych wytycznych jako adekwatność do celu.
6.2. Czynniki krytyczne dla jakości badania powinny być identyfikowane prospektywnie. Czynniki te są atrybutami badania, które mają zasadnicze znaczenie dla ochrony uczestników, wiarygodności i możliwości interpretacji wyników badania oraz decyzji podejmowanych na podstawie tych wyników. Jakość w fazie projektowania polega na skupieniu się na krytycznych dla jakości czynnikach badania w celu zmaksymalizowania prawdopodobieństwa, że badanie spełni swoje cele.
6.3. Należy wdrożyć strategie mające na celu unikanie, wykrywanie, rozwiązywanie i zapobieganie ponownemu wystąpieniu poważnych niezgodności z GCP, protokołem badania i obowiązującymi wymogami regulacyjnymi.
Procesy, środki i podejścia stosowane w badaniach klinicznych powinny być wdrażane w sposób proporcjonalny do ryzyka dla uczestników i znaczenia gromadzonych danych oraz w sposób pozwalający uniknąć niepotrzebnego obciążenia uczestników i badaczy.
7.1. Procesy trialowe powinny być proporcjonalne do ryzyka związanego z trialem znaczenia gromadzonych informacji. Ryzyko w tym kontekście obejmuje ryzyko dla praw, bezpieczeństwa i dobrostanu uczestników badania, a także ryzyko dla wiarygodności wyników badania.
7.2. Należy skupić się na ryzyku związanym z udziałem w badaniu. W przypadku badań klinicznych z udziałem pacjentów należy skupić się na ryzyku wykraczającym poza ryzyko związane ze zwykłą opieką medyczną. Ryzyko związane z badanymi produktami, które mają pozwolenie na dopuszczenie do obrotu, gdy są stosowane w kontekście badania klinicznego, może różnić się od zwykłej opieki nad pacjentami i należy je wziąć pod uwagę.
7.3. Zagrożenia dla czynników krytycznych dla jakości powinny być zarządzane proaktywnie i dostosowywane w przypadku pojawienia się nowych lub nieprzewidzianych kwestii po rozpoczęciu badania.
7.4. Procesy testowe powinny być wykonalne pod względem operacyjnym i unikać niepotrzebnej złożoności, procedur i gromadzenia danych. Procesy testowe powinny wspierać kluczowe cele badania. Sponsor nie powinien nakładać niepotrzebnych obciążeń na uczestników i badaczy.
Badania kliniczne powinny być opisane w jasnym, zwięzłym, naukowo uzasadnionym i wykonalnym protokole.
8.1. Dobrze zaprojektowany protokół badania ma fundamentalne znaczenie dla ochrony uczestników i generowania wiarygodnych wyników.
8.2. Cele naukowe każdego badania powinny być jasne i wyraźnie określone w protokole.
8.3. Protokół badania klinicznego, jak również plany lub dokumenty dotyczące wykonania protokołu (np. plan analizy statystycznej, plan zarządzania danymi, plan monitorowania) powinny być jasne, zwięzłe i wykonalne pod względem operacyjnym.
Badania kliniczne powinny generować wiarygodne wyniki.
9.1. Jakość i ilość informacji generowanych w badaniu klinicznym powinna być odpowiednia do celu i wystarczająca, aby zapewnić zaufanie do wyników badania i wspierać podejmowanie właściwych decyzji.
9.2. Systemy i procesy, które pomagają w gromadzeniu danych, zarządzaniu nimi i analizach, a także te, które pomagają zapewnić jakość informacji generowanych w badania, powinny być odpowiednie do celu, powinny przechwytywać dane wymagane przez protokół i powinny być wdrażane w sposób proporcjonalny do ryzyka dla uczestników i znaczenia uzyskanych danych.
9.3. Skomputeryzowane systemy wykorzystywane w badaniach klinicznych powinny być odpowiednie do celu (np. poprzez walidację opartą na ryzyku, w stosownych przypadkach), a czynniki krytyczne dla ich jakości powinny być uwzględnione w ich projekcie lub adaptacji do celów badań klinicznych, aby zapewnić integralność odpowiednich danych z badań.
9.4. Badania kliniczne powinny obejmować skuteczne i solidne procesy zarządzania dokumentacją (w tym danymi), aby pomóc w integralności i identyfikowalności dokumentacji oraz ochrony danych osobowych, umożliwiając tym samym dokładne raportowanie, interpretację i weryfikację odpowiednich informacji związanych z badaniami klinicznymi.
9.5. Niezbędna dokumentacja powinna być bezpiecznie przechowywana przez sponsorów i badaczy przez wymagany okres zgodnie z obowiązującymi wymogami regulacyjnymi. Te istotne dokumenty powinny być dostępne dla organów regulacyjnych, monitorów, audytorów i IRB/IEC (w stosownych przypadkach) na żądanie, aby umożliwić odpowiednią ocenę przebiegu badania w celu zapewnienia wiarygodności wyników badania.
9.6. Przejrzystość badań klinicznych obejmuje terminową rejestrację w publicznie dostępnych i uznanych bazach danych oraz publiczne publikowanie wyników badań klinicznych. Należy rozważyć przekazywanie wyników badań uczestnikom. Komunikacja taka powinna być obiektywna i niemająca charakteru promocyjnego.
Role i obowiązki w badaniach klinicznych powinny być jasne i odpowiednio udokumentowane.
10.1. Sponsor może przekazać lub badacz może przekazać swoje zadania, obowiązki lub funkcje (zwane dalej działaniami), ale zachowują oni ogólną odpowiedzialność za swoje działania.
10.2. Umowy powinny jasno określać role, działania i obowiązki związane z badaniem klinicznym i być odpowiednio udokumentowane. W przypadku, gdy działania zostały przekazane lub delegowane do usługodawców, odpowiedzialność za prowadzenie badania, w tym jakość i integralność danych badania, spoczywa odpowiednio na sponsorze lub badaczu.
10.3. Sponsor lub badacz powinien sprawować odpowiedni nadzór nad wyżej wymienionymi działaniami.
Badane produkty wykorzystywane w badaniu klinicznym powinny być wytwarzane zgodnie z obowiązującymi standardami Dobrej Praktyki Wytwarzania (GMP) i zarządzane zgodnie ze specyfikacją produktu i protokołem badania.
11.1. Badane produkty wykorzystywane w badaniu klinicznym powinny być wytwarzane zgodnie z obowiązującymi standardami GMP.
11.2. Należy wprowadzić środki zapewniające, że badany produkt dostarczany uczestnikom badania zachowuje swoją jakość.
11.3. Badane produkty powinny być stosowane zgodnie z protokołem i odpowiednimi dokumentami badania.
11.4. Wytwarzanie, obchodzenie się i etykietowanie badanych produktów powinno odbywać się w sposób zgodny z przypisaniem do leczenia i z zachowaniem zaślepienia, w stosownych przypadkach.
11.5. Oznakowanie badanego produktu powinno być zgodne z obowiązującymi wymogami prawnymi.
11.6. Należy wdrożyć odpowiednie procesy obsługi, wysyłki, przechowywania, wydawania, zwrotu i niszczenia lub alternatywnego usuwania badanego produktu.
