Polityka otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych ze środków publicznych

16 lipca 2025 r. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego zatwierdził dokument „Polityka otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych ze środków publicznych”.

Politykę otwartego dostępu do danych badawczych i finansowanych ze środków publicznych zgodnie z art. 23 Ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego opracowuje Minister właściwy ds. szkolnictwa wyższego uwzględniając w szczególności:

• aktualny stan udostępniania danych badawczych oraz standardy i dobre praktyki w zakresie udostępniania danych badawczych;

• obowiązujący stan prawny;

• kierunki rozwoju w zakresie otwartego dostępu do danych badawczych i zarządzania wynikami badań naukowych.

Obowiązek wdrożenia polityki wynika z motywu 28 dyrektywy 2019/1024, zgodnie z którym na państwa członkowskie nałożony został obowiązek przyjęcia polityki otwartego dostępu do danych z badań naukowych finansowanych ze środków publicznych oraz zapewnienia wdrożenia tej polityki przez wszystkie organizacje prowadzące badania naukowe i organizacje finansujące badania naukowe, przy czym organizacje prowadzące badania naukowe i organizacje finansujące badania naukowe także mogą być organami sektora publicznego lub przedsiębiorstwami publicznymi.

Opracowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dokument:

• opisuje kontekst rozwoju otwartej nauki w Polsce i dotychczasowe działania w tym obszarze;

• przedstawia aktualny stan otwartego dostępu do danych badawczych;

• określa główny cel polityki oraz cele szczegółowe, których realizacja ma wspierać jego osiągnięcie.

  
  

Polityka nie ma charakteru normatywnego – stanowi dokument kierunkowy, będący podstawą do dalszych działań. W zapowiedzi znalazła się również informacja o planowanym planie działań, który określi konkretne zadania, harmonogram ich wdrażania oraz źródła finansowania.

Polityka taka powinna mieć charakter wytycznych, a sama polityka ma być kierowana „na zewnątrz”, a więc do znacznej grupy podmiotów, jakie wskazuje się na podstawie ustawy o szkolnictwie wyższym.

Ustawa określa katalog podmiotów tworzących system szkolnictwa wyższego i nauki. Do tak określonych adresatów polityki otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych ze środków publicznych należą zatem:

• uczelnie;

• federacje podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki;

• Polska Akademia Nauk, działająca na podstawie ustaw. o Polskiej Akademii Nauk;

• instytuty naukowe PAN;

• instytuty badawcze, działające na podstawie ustawy o instytutach badawczych;

• międzynarodowe instytuty naukowe utworzone na podstawie odrębnych ustaw działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

• Centrum Łukasiewicz, działający na podstawie ustawy o Sieci Badawczej Łukasiewicz;

• instytuty działające w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz;

• Polska Akademia Umiejętności;

• inne podmioty prowadzące głównie działalność naukową w sposób samodzielny i ciągły.

• Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej,

• Narodowe Centrum Badań i Rozwoju,

• Narodowe Centrum Nauki,

• Agencja Badań Medycznych.

Polityka opisuje kontekst rozwoju otwartej nauki w Polsce, podsumowuje dotychczasowe działania ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, oraz zawiera analizę obecnego stanu otwartej nauki w Polsce. Podkreśla mocne i słabe strony, a także szanse dla nauki w Polsce. Dodatkowo polityka przedstawia główny cel Polityki, wraz z celami szczegółowymi, których realizacja ma pomóc w jego osiągnięciu. W podsumowaniu pojawia się informacja o kolejnym dokumencie jakim jest „plan działań”, który ma skonkretyzować sposób realizacji poszczególnych zadań wynikających z polityki, ze wskazaniem odpowiedniego finansowania.

Wśród celów szczegółowych polityka wymienia:

• Zapewnienie środowiska prawnego umożliwiającego udostępnienie i ponowne wykorzystanie danych badawczych, przy zapewnieniu adekwatnej ochrony prawnej uprawnionych do danych;

• Przeprowadzenie procesu legislacyjnego w zakresie propozycji legislacyjnych opracowanych na podstawie analizy powstałej w ramach działania zapewnienia środowiska prawnego, o którym mowa powyżej;

• Uwzględnienie w procedurach, wszystkich publicznych podmiotów finansujących badania naukowe, zasady udostępniania danych badawczych, pozyskanych w działaniach realizowanych z udziałem środków publicznych zgodnie z zasadami FAIR;

• Wskazanie ram organizacyjnych w zakresie zarządzania otwartymi danymi badawczymi na poziomie krajowym (krajowa Sieć Centrów Kompetencji Otwartych Danych Badawczych);

• Ustalenie, przy uwzględnieniu kontekstu międzynarodowego, wymaganych standardów udostępniania danych badawczych, odpowiadających specyfice poszczególnych obszarów badawczych;

• Zapewnienie na poziomie krajowym ekosystemu informatycznego umożliwiającego przechowywanie, odnalezienie, uzyskanie dostępu i ponowne wykorzystywanie rozproszonych zasobów danych w każdym obszarze badawczym.

Z treścią dokumentu można zapoznać się na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego: https://www.gov.pl/web/nauka/polityka-otwartego-dostepu-do-danych-badawczych-finansowanych-ze-srodkow-publicznych.