Do 30 września apteki ogólnodostępne muszą przekazać zarządowi powiatu rozkład godzin pracy na kolejny rok
- banaszewska.pl
- 22 wrz
- 4 minut(y) czytania
Wprowadzenie
Obowiązek przekazania do 30 września rozkładu godzin pracy aptek ogólnodostępnych na kolejny rok kalendarzowy wynika wprost z art. 94 ustawy – Prawo farmaceutyczne, niedopełnienie obowiązku może skutkować nałożeniem na aptekę kary w wysokości 2000 złotych.
Po otrzymaniu informacji od wszystkich aptek, zarząd powiatu dokonuje analizy, czy zgłoszone rozkłady godzin zapewniają mieszkańcom powiatu dostęp do produktów leczniczych i usług farmaceutycznych również w porze nocnej oraz w dni wolne od pracy. Jeżeli stwierdzi braki w zabezpieczeniu potrzeb pacjentów, w szczególności w mniejszych powiatach, wówczas podejmuje uchwałę o wyznaczeniu aptek do pełnienia dyżurów.
Przed podjęciem takiej uchwały zarząd powiatu ma obowiązek zawiadomić wszystkie apteki o potrzebie ustanowienia dyżurów, wskazując proponowane dni i godziny. Przedsiębiorcy mogą następnie – w terminie 7 dni – zgłosić gotowość do pełnienia dyżurów i złożyć stosowne oświadczenie pod rygorem odpowiedzialności karnej, że w ich aptece spełnione są wymogi ustawowe i nie zachodzą przeszkody określone w art. 94 ust. 8 (do pełnienia dyżurów w porze nocnej lub dyżurów w dni wolne od pracy nie wyznacza się apteki ogólnodostępnej, jeżeli wobec podmiotu, który ją prowadzi: 1) toczy się postępowanie administracyjne w przedmiocie cofnięcia zezwolenia na prowadzenie apteki; 2) w okresie 3 lat poprzedzających rok, w którym ma być pełniony dyżur, wydano: a) ostateczną decyzję w przedmiocie cofnięcia zezwolenia na prowadzenie apteki ogólnodostępnej, b) ostateczną decyzję w przedmiocie nakazania usunięcia w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień w prowadzeniu działalności objętej zezwoleniem na prowadzenie apteki ogólnodostępnej, c) prawomocne orzeczenie zakazujące wykonywania działalności gospodarczej objętej zezwoleniem na prowadzenie apteki ogólnodostępnej).
Jeżeli zgłoszeń jest zbyt mało lub apteki nie spełniają kryteriów ustawowych, zarząd powiatu dokonuje obligatoryjnego wyznaczenia aptek do dyżurów, biorąc pod uwagę rzeczywiste potrzeby pacjentów, lokalne uwarunkowania geograficzne i demograficzne, dostępność pełnego asortymentu leków oraz obsadę kadrową. Procedura ta podlega kontroli sądów administracyjnych, które weryfikują, czy organ prawidłowo wyważył interes publiczny i interes przedsiębiorców.
Co do zasady, koszty dyżurów wyznaczonych uchwałą pokrywa Narodowy Fundusz Zdrowia w formie ryczałtowego wynagrodzenia za każdą godzinę faktycznego dyżuru. Wyjątkiem są przypadki, gdy powiat wyznaczy szerszy zakres dyżurów niż ustawowy – wówczas to powiat pokrywa dodatkowe koszty.
Organizacja dyżurów nocnych i świątecznych jest źródłem najczęstszych sporów pomiędzy aptekami a zarządami powiatów. Właściciele aptek powołują się na ograniczenia kadrowe, koszty i brak ekonomicznego uzasadnienia. Organy samorządu odpowiadają: naszym obowiązkiem jest zapewnienie mieszkańcom dostępu do leków niezależnie od pory dnia i dnia tygodnia. Poniżej omawiamy sześć spraw, które dobrze ilustrują praktyczne znaczenie omawianej regulacji.
1. Ekonomiczny ciężar dyżuru, a obowiązek ustawowy
W jednym z powiatów zarząd, wobec braku zgłoszeń dobrowolnych, wyznaczył apteki do dyżurów nocnych i świątecznych. Jeden z przedsiębiorców odmówił, wskazując, że takie dyżury są trwale deficytowe i naruszają jego wolność gospodarczą.
Zarząd powiatu argumentował, że prowadzenie apteki to działalność regulowana – a więc taka, w której wraz z uprawnieniami idą również obowiązki, w tym udział w dyżurach.
Sąd podzielił stanowisko organu. Podkreślił, że względy ekonomiczne nie mogą przeważać nad interesem publicznym, jakim jest zapewnienie pacjentom stałego dostępu do leków. Dyżury stanowią integralny element funkcjonowania apteki w systemie ochrony zdrowia.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 27 marca 2025 r., sygn. akt II SA/Bk 357/25.
2. Godziny pracy a sytuacje nadzwyczajne
W innym przypadku przedsiębiorca zakwestionował harmonogram uchwalony przez zarząd powiatu. W jego ocenie plan zbyt szeroko obejmował wieczory, niedziele i święta, nieadekwatnie do potrzeb mieszkańców.
Organ bronił się, wskazując, że celem dyżurów jest nie tylko obsługa codziennych, przewidywalnych potrzeb, lecz również zabezpieczenie sytuacji nagłych – nagłej choroby dziecka czy konieczności wykupienia leku ratującego życie w środku nocy.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 3 czerwca 2025 r., sygn. akt III SA/Po 174/25.
3. Braki kadrowe – czy stanowią usprawiedliwienie?
Sąd przyznał rację organowi. Zauważył, że art. 94 ust. 1 P.f. wymaga, aby rozkład godzin pracy aptek faktycznie odpowiadał potrzebom mieszkańców – a te obejmują również zdarzenia wyjątkowe.
Apteka wyznaczona do dyżurów argumentowała, że przy zatrudnieniu jedynie dwóch magistrów farmacji pełnienie nocnych i świątecznych dyżurów jest niemożliwe.
Zarząd powiatu nie podzielił tej oceny i zwrócił się do Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego, który potwierdził, że apteka może pełnić dyżury.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 3 czerwca 2025 r., sygn. akt III SA/Po 106/25.
4. Dawne uchybienia a możliwość wyznaczenia
Sąd podkreślił, że brak kadry nie zwalnia automatycznie z obowiązku. To organ powiatu ma prawo ocenić, czy dana apteka spełnia przesłanki ustawowe, a w razie wątpliwości może posiłkować się opinią WIF. Powoływanie się jedynie na trudności organizacyjne nie jest wystarczające.
Jedna z aptek powoływała się na fakt, że wobec jej właściciela prowadzone było wcześniej postępowanie administracyjne, co – jej zdaniem – wykluczało możliwość wyznaczenia jej do dyżurów.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 5 grudnia 2024 r., sygn. akt II SA/Ol 535/24.
5. Wyznaczenie mimo formalnych przeszkód
Powiat wskazywał, że w danej sytuacji brak było innych aptek gotowych do podjęcia dyżurów, a Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny nie widział przeszkód w funkcjonowaniu placówki.
Sąd uznał, że przesłanki z art. 94 ust. 7 i 8 P.f. mają charakter kierunkowy. Mogą być uwzględnione, ale nie wiążą w sposób absolutny. Jeżeli wymaga tego interes społeczny, apteka może zostać wyznaczona pomimo wcześniejszych uchybień.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 29 kwietnia 2025 r., sygn. akt II SA/Ol 82/25.
Inny przedsiębiorca podnosił, że wobec jego apteki wydano decyzję nakazującą usunięcie uchybień, nie mógł zawrzeć umowy z NFZ i nie dysponował wystarczającą obsadą.
6. Granice obowiązku – realne możliwości apteki
Zarząd powiatu odpowiadał, że brak było jakichkolwiek innych zgłoszeń dobrowolnych, a zapewnienie dostępności leków dla mieszkańców było obowiązkiem pierwszorzędnym.
Sąd potwierdził to stanowisko. Wskazał, że art. 94 ust. 3 P.f. dopuszcza obligatoryjne wyznaczenie apteki, jeżeli wymaga tego interes pacjentów – nawet gdy istnieją przesłanki, które w innych warunkach mogłyby przemawiać przeciwko takiemu rozwiązaniu.
Zdarzają się jednak sytuacje, w których rację przyznaje się aptece. W tej sprawie przedsiębiorca został wyznaczony do dyżurów, mimo że jego placówka nie posiadała pełnego asortymentu leków i cierpiała na braki kadrowe.
Powiat powołał się na dotychczasową praktykę i uznał, że takie braki nie stanowią przeszkody.
Sąd ocenił jednak inaczej. Wskazał, że po nowelizacji art. 94 ust. 7 pkt 3 P.f. organ powiatu ma obowiązek badać realne możliwości apteki. Wyznaczenie jej w sytuacji, gdy nie jest w stanie zapewnić ani właściwej obsady, ani pełnego asortymentu, stanowi naruszenie prawa i prowadzi do nieważności uchwały.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 19 listopada 2024 r., sygn. akt II SA/Bk 613/24.
Podsumowanie
Dla właścicieli aptek przesłanie płynące z orzecznictwa jest jednoznaczne: obowiązek przekazania rozkładu godzin pracy do 30 września jest bezwzględny, dyżury stanowią element działalności regulowanej, a interes pacjenta ma pierwszeństwo przed rachunkiem ekonomicznym.
